Synagoga w Chęcinach 9 marca 2024 roku

Zabytkowa Synagoga w podkieleckich Chęcinach doczekała się remontu i od początku marca tego roku jest udostępniona zwiedzającym jako Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach. Ja wybrałam się obejrzeć ją po odnowieniu w pierwszy weekend po uroczystym otwarciu.

Chęcińska Synagoga jest jedną ze starszych w Polsce. Wybudowano ją w samym centrum miasteczka, tuż przy Rynku, w stylu późnorenesansowym w pierwszej połowie XVII wieku. Żydzi mogli wówczas osiedlać się w Chęcinach, ponieważ było to miasto królewskie (w przeciwieństwie np. do Kielc, miasta biskupiego, gdzie Żydzi mieli zakaz osiedlania się do drugiej połowy XIX wieku). Przywilej wybudowania synagogi nadał chęcińskim Żydom król Władysław IV Waza w 1638 roku. Synagogę wybudowano na planie zbliżonym do kwadratu, z obniżoną posadzką - co było typowe. Pokryta była dachem z gontu, czterospadzistym, zwanym dachem polskim. Renesansowe były też kamienne obramowania okien.

Na początku XX wieku społeczność żydowska w Chęcinach stanowiła niemal 80% mieszkańców miasta. Można zatem określać Chęciny mianem sztetla, czyli charakterystycznego dla regionu polsko-żydowskiego miasteczka. Później populacja Żydów w Chęcinach zmniejszyła się za sprawą wielkiego pożaru oraz umożliwienia osiedlania się w Kielcach, prężnie rozwijającym się gospodarczo mieście. W latach 20-tych XX wieku Żydzi stanowili trochę ponad połowę mieszkańców Chęcin. W 1941 roku w Chęcinach utworzono getto, w którym mieszkało ok. 4 tysiące Żydów. Po półtora roku getto zlikwidowano - wywozami do obozu zagłady w Treblince. Synagoga przetrwała, po wojnie działał w niej urząd, biblioteka, kino. W ostatnich latach stała opuszczona i zaniedbana, na szczęście znalazły się środki na jej przywrócenie, a może zwłaszcza na przywrócenie pamięci o chęcińskich Żydach.

Remont i wyposażenie Synagogi w pamiątki po społeczności żydowskiej było możliwe dzięki współpracy kilku instytucji - Gminy Żydowskiej w Katowicach, Archiwum Państwowego w Kielcach, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Gminy i Miasta w Chęcinach. Projekt zrealizowano przy wsparciu funduszy unijnych. 

Zwiedzanie zaczyna się od Sali Wielkiej Synagogi, gdzie interaktywne monitory, tablice edukacyjne oraz video-nagrania przybliżają nam historię chęcińskich Żydów oraz prowadzą nas przez losy budynku Synagogi. 

Zachował się Aron ha-kodesz, czyli szafa ołtarzowa wykonana w XVII wieku w stylu manierystycznym z marmuru dębnickiego ze wstawkami z lokalnych marmurów chęcińskich. 

Centralne miejsce zajmowała bima, nieodtworzona w czasie rewitalizacji, ale jej obramowanie podkreślono w posadzce. Zachowały się jej fotografie:

Na uwagę zasługuje też stiukowe wykończenie sufitów kolebkowego sklepienia oraz liczne okna, które świetnie doświetlały wnętrze Synagogi.

Babińce (sale modlitw dla kobiet i dzieci) w synagogach umieszczano w różnych miejscach. W Chęcinach babiniec znajdował się na piętrze i miał oddzielne wejście bezpośrednio z bramy od strony ulicy.

W sali babińca mieści się wystawa dotycząca codziennego życia chęcińskich Żydów. Na ekspozycji znajdują się fotografie, dokumenty, plany mieszkań i licznych zakładów pracy oraz zakładów rzemieślniczych, przedmioty bieżącego świeckiego i religijnego użytku. 

Z babińca przez okienka można podejrzeć Salę Wielką:

Widać stąd też Zamek Królewski w Chęcinach:

Mam nadzieję, że po rewitalizacji Synagogi przyjdzie czas na odrestaurowanie kirkutu, czyli żydowskiego cmentarza. Zwiedzałam go kilka miesięcy wcześniej, niestety stan macew i pochłonięcie terenu kirkutu przez roślinność zbocza Góry Zamkowej wymaga znacznych nakładów finansowych, ale chciałabym, żeby środki się znalazły i na kirkut prowadziła spójna trasa zwiedzania razem z budynkiem Synagogi:

Podsumowując: koniecznie wybierzcie się do Chęcin, by zwiedzić Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w dawnej zabytkowej Synagodze. Bilet normalny kosztuje kilkanaście złotych, ale są także korzystne pakiety łączące zwiedzanie Synagogi ze zwiedzaniem Zamku i zabytkowej kamienicy - Niemczówki. 

Serdecznie polecam także zwiedzenie Synagogi w świętokrzyskim Chmielniku (https://dariipodroze.blogspot.com/2024/02/synagoga-w-chmielniku-10-lutego-2024.html). A jeśli po licznych zabytkach w Chęcinach nabierzecie ochoty na wycieczkę w plener, to polecam rezerwat Góra Rzepka (https://dariipodroze.blogspot.com/2023/05/rezerwat-gora-rzepka-glinianki-gora.html), rezerwat Góra Miedzianka (https://dariipodroze.blogspot.com/2023/08/rezerwat-gora-miedzianka-12-sierpnia.html) i pobliską Jaskinię Raj (https://dariipodroze.blogspot.com/2023/10/jaskinia-raj-noc-w-raju-8-wrzesnia-2023.html).