Synagoga w Kielcach 13 maja 2023 roku

W przeddzień rocznicy Pogromu Kieleckiego spieszę z tekstem o kieleckiej synagodze.

Budynek znają wszyscy, po II wojnie światowej przez wiele lat mieściło się w nim Archiwum Państwowe, od ok. 10 lat stoi pusty. Trwają rozmowy o różnych koncepcjach wykorzystania działki i budynku, nie wiadomo, co się z nim ostatecznie stanie, oczywiście problem stanowią nakłady finansowe, które należałoby przeznaczyć na rewitalizację. 

Na szczęście wiele miejskich instytucji kultury stwarza możliwość, by dawną synagogę zwiedzić. Są w niej organizowane wykłady, odczyty, prelekcje, koncerty, festiwale. Jeśli jesteście tym zainteresowani, to polecam śledzić social media i strony Muzeum Historii Kielc i Stowarzyszenia im. Jana Karskiego. Ja synagogę odwiedziłam wielokrotnie przy różnych okazjach, ostatnie fotografie pochodzą z tegorocznej Europejskiej Nocy Muzeów z maja oraz jesiennego spaceru wokół synagogi.

Synagoga służyła jako dom modlitwy dla społeczności żydowskiej bardzo krótko, oddana do użytku była bowiem w 1909 roku, a już w 1939 roku wybuchła wojna. Synagogę ufundował Mojżesz Pfefer, działacz społeczny, założyciel szpitala żydowskiego przy ul. Kościuszki, radca guberni, zarządca gminy żydowskiej, filantrop. Co ciekawe, zmarł w 1919 roku i pochowany został w Warszawie przy ul. Okopowej, a na jego nagrobku (macewie) znajduje się ilustracja właśnie kieleckiej synagogi! Projektem synagogi zajął się znany kielecki architekt, Stanisław Szpakowski. Synagoga utrzymana była w modnym wówczas stylu mauretańsko-neoromańskim. 

Z zewnątrz była raczej skromna, zdobiona profilowanymi cegłami, ale w środku zachwycała wielobarwnością i bogatym wykończeniem. Niestety nieznane są żadne fotografie przedstawiające przedwojenne wnętrze synagogi. Być może jeszcze się takie znajdą, ale póki co, ilustracje odtwarzające wnętrze świątyni pochodzą z pisemnych opisów. Prawdopodobnie wyglądało ono tak:

A tu makieta oryginalnego planu synagogi:

Przy wschodniej ścianie znajdował się Aron ha-kodesz, zwieńczony złotą koroną na Torę:

Oczywiście oprócz funkcji modlitewnych synagoga pełniła też funkcje społeczne, odbywały się w niej spotkania, działał cheder (szkoła podstawowa) i chór. W czasie wojny Niemcy przekształcili mieszczącą się na terenie getta synagogę w areszt i magazyn zrabowanego mienia żydowskiego, po likwidacji getta ją spalili. W latach 50-tych odremontowano ją i urządzono archiwum.

Warto także sprawdzić, jakie tablice i pomniki znajdują się przy synagodze. Stoi tu pomnik Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata - upamiętnienie Polaków, którzy ryzykowali życiem za pomoc i ratowanie Żydów przed zagładą:

Jest także tablica upamiętniająca 27 tysięcy żydów z kieleckiego getta (byli to Kielczanie, mieszkańcy okolicznych sztetli - żydowskich miasteczek oraz kilka tysięcy Żydów przetransportowanych do Kielc z Wiednia) zamordowanych w latach 1939-1944 przez Niemców w Treblince i innych obozach zagłady:

Niedaleko, przy al. IX wieków Kielc, w pobliżu Silnicy znajduje się natomiast pomnik - Menorah autorstwa kielczanina żydowskiego pochodzenia, wybitnego artysty Marka Cecuły:

Świecznik poświęcony jest pamięci 20 tysięcy Żydów z kieleckiego getta zamordowanych w sierpniu 1942 roku. W czasie likwidacji getta ok. 2000 osób zabito na miejscu (głównie starców, dzieci, kobiety w ciąży), 19 sierpnia ok. 7000 osób wywieziono do Treblinki, 22 sierpnia rozstrzelano dzieci z sierocińca, 23 sierpnia zabito chorych w żydowskim szpitalu, 24 sierpnia wywieziono 17000 Żydów do Treblinki, przez kolejne 2 lata funkcjonowały jeszcze w Kielcach obozy pracy dla Żydów, które zlikwidowano dopiero w 1944 roku wywożąc ocalałych do Auschwitz i Buchenwaldu; z kieleckiego getta wojnę przeżyło jedynie ok. 400 osób):

Podsumowując: przy najbliższej okazji wybierzcie się zwiedzić kielecką synagogę!