Cmentarz na Pakoszu w Kielcach 4 września 2022 roku

Na początku września 2022 roku uczestniczyłam w Spacerze Historycznym organizowanym przez Muzeum Historii Kielc po Cmentarzu na Pakoszu. Ta dawna nekropolia żydowska położona jest na obrzeżach Kielc przy ul. Pakosz. Na co dzień jej teren jest zamknięty dla zwiedzających, odwiedzić go można jedynie w ramach tego typu spacerów, w rocznice pogromu '46 (4 lipca) lub po uprzednim umówieniu grupy z opiekunem cmentarza.

Kirkut, bo tak nazywa się żydowskie miejsca pochówku, istniał w Kielcach dosyć krótko, ponieważ Żydzi osiedlać się mieli prawo w mieście dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Cmentarz na Pakoszu otwarto w 1870 roku. Teren zaprojektował znany architekt, Franciszek Ksawery Kowalski. Ostatnie pochówki miały natomiast miejsce w 1946 roku i były to pogrzeby 42 ofiar pogromu oraz ekshumowanych zwłok z tymczasowego cmentarza na terenie getta, na skarpie nad Silnicą, nieopodal późniejszego Urzędu Wojewódzkiego przy al. IX wieków Kielc (https://dariipodroze.blogspot.com/2023/03/kieleckie-doliny-i-zalew-19-marca-2023-r.html). Do lat 80-tych XX wieku teren cmentarza niszczał, macewy (żydowskie nagrobki w kształcie kamiennych płyt) były rozkradane i dewastowane. W 1981 roku utworzono tu lapidarium, czyli pomnik złożony z odratowanych 150 macew:

Ogółem na Cmentarzu na Pakoszu przetrwało ok. 330 macew w różnym stopniu zniszczenia:

Na terenie kirkutu znajdziemy także pomnik ofiar pogromu 1946 roku zaprojektowany przez kieleckiego artystę żydowskiego pochodzenia, Marka Cecułę. Pomnik w kształcie pękniętej płyty, co symbolizuje przerwane życie ofiar, odsłonięto w 2005 roku:

Wrażenie robi także pomnik pochowanych tu 45 dzieci rozstrzelanych 23 maja 1943 roku przez nazistów na terenie obozu pracy przymusowej w getcie kieleckim, między ulicami Stolarską i Jasną. Pomnik przyozdobiony jest dziecięcymi zabawkami:

Na cmentarzu na Pakoszu, poza macewami, znaleźć możemy także inny rodzaj miejsca pochówku, czyli ohel. Ohel to rodzaj budynku stawianego nad grobem hierarchów gmin żydowskich. W kieleckim ohelu, odrestaurowanym w 2007 roku, mieści się grób cadyka z Chęcin, naczelnego rabina Kielc, Mordechaja Kuzmirera zmarłego w Kielcach w 1917 roku. Ohel był przez lata miejscem pielgrzymek chasydów z całej Polski. Ich potomkowie do dziś łożą na utrzymanie miejsca pochówku cadyka.

Blisko cmentarza na Pakoszu, od strony Hali Sportowej przy ul. Bocznej, przeniesiono Dom Modlitwy Herszla Zagajskiego. Rodzina Zagajskich była m.in. właścicielami kieleckiego kamieniołomu na Wietrzni (https://dariipodroze.blogspot.com/2023/03/wietrznia-w-kielcach-17-marca-2023-r.html). Wcześniej Dom Modlitwy stał między skrzydłami kamienicy przy ul. Słowackiego 3 w samym centrum Kielc. Po II wojnie światowej został zrujnowany, był wykorzystywany m.in. jako magazyn. W 2016 roku budynek "przeniesiono", a właściwie wybudowano na nowo z zachowaniem oryginalnych elementów wystroju przeniesionych z ul. Słowackiego, właśnie na Pakoszu. W drzwiach Domu Modlitwy odnajdziemy mezuzy (które służyły do przechowywania zwitków pergaminu z fragmentami Tory):

Pięknie wygląda też Aron ha-kodesz, szafa ołtarzowa służąca do przechowywania Tory:

Wnętrze Domu Modlitwy z charakterystycznymi dla judaizmu polichromiami zdobiącymi ściany (o motywach roślinnych i zwierzęcych, podobnie jak w Synagodze w Tykocinie: https://dariipodroze.blogspot.com/2024/01/wielka-synagoga-w-tykocinie-25.html) można obejrzeć z babińca znajdującego się w tym wypadku na piętrze ponad główną salą:

To, że po wielu latach zaniedbań mamy dziś możliwość uszanować pamięć o kieleckich Żydach, stanowiących przed wojną znaczny odsetek mieszkańców Kielc, zawdzięczamy m.in. staraniom pracowników Stowarzyszenia im. Jana Karskiego mieszczącego się na kieleckich Plantach, w kamienicy, w której miał miejsce pogrom 1946 roku.

Podsumowując: śledźcie strony internetowe i social media Stowarzyszenia im. Jana Karskiego i Muzeum Historii Kielc oraz tymrazem.pl. Może i Wam uda się zwiedzić z przewodnikiem cmentarz żydowski na Pakoszu. Polecam także relację ze zwiedzania kieleckiej Synagogi (https://dariipodroze.blogspot.com/2023/07/synagoga-w-kielcach-13-maja-2023-roku.html) i Muzeum Historii Kielc (https://dariipodroze.blogspot.com/2023/08/muzeum-historii-kielce-13-maja-2023-roku.html).